1998 yilda ikkita laboratoriya “Yer qobig’ining tuzilishini o’rganish va modellashtirishning seysmologik usullari” (1963-1982-yillarda E.M.Butovskaya rahbarligida va 1982-1988-yillarda S.S.Seyduzova rahbarligida) laboratoriyasi va “Rudali rayonlar va seysmogen zonalar chuqur strukturalarining dala seysmometriyasi” (rahbari T.E. Ergeshev) laboratoriyasi birlashmasi negizida yaratilga. 1998-2002 yillar laboratoriyaga geologiya-mineralogiya fanlari nomzodi T.E.Ergeshev rahbarlik qilgan. 2003-2011 yillarda fizika matematika fanlari doktori S.X.Maqsudov rahbarlik qilgan.Qo‘shma laboratoriya tashkil etilishidan avval Xalqaro Pomir-Himoloy loyihasi doirasida Pomir va Tyan-Shan tog‘larining yer qobig‘ini o‘rganish bo‘yicha ishlar olib borilgan. Mantiyadagi ko’tarimalar depressiyaga o’chragan joylarga mos kelishi va tog’ tuzilmalari ildizlarining aniq namoyon bo’lishi, maydonlarning chegaralari, yer qobig’ining qalinligi – maksimal 85 kmgacha yetish ishonchli tarzda aniqlanadi, litosferaning ko’p qatlamli blokli tuzilishi, yer qobig’i va yuqori mantiyaning vertikal va gorizontal bir jinsli emasligi aniqlandi. Qayta tashkil etiligan laboratoriya doirasidagi 354-sonli “Metallar konsentratsiyasi va litosferaning chuqur tuzilishi o‘rtasidagi bog‘liqlik” xalqaro loyihasida litosferaning chuqur strukturalarining yirik va o‘ta yirik ruda konlarining kelib chiqishidagi roli o‘rganildi. Tadqiqotlar natijasida, umuman, O‘zbekiston uchun yirik va o‘ta yirik konlarning shakllanishini nazorat qiluvchi asosiy geologik va geofizik ko‘rsatkichlar aniqlandi.2012 yildan buyon laboratoriyaga geologiya-meniralogiya fanlari doktori rahbarlik qilib kelmoqda. I.P.Sidorova. Xodimlarning umumiy soni 7 kishi.

Strategik yo'nalish va tematikasi.

Litosferaning tuzilishini o’rganish («λίθος [lithos]»- yunonchada yerning qattiq qobig’i) suyuq – uglevodorodlar (neft, gaz) va qattiq rudalar (oltin, kumush, polimetallar) foydali qazilmalari boʻyicha ham yirik va oʻta yirik konlarni prognozlashda fundamental bilim xisoblanadi. Laboratoriyaning asosiy strategik yoʻnalishi Oʻzbekiston litosferasini turli miqyosda – mikro(namuna, namuna)dan tortib makrodarajagacha – qatlamlar, qatlamlar va yirikroq geologik shakllanishlar boʻyicha ularning fazoviy tarqalish qonuniyatlarini aniqlash maqsadida har tomonlama oʻrganishdan iborat. yangi foydali qazilma konlarini bashorat qilish uchun litosfera.Asosiy strategik yoʻnalishi laboratoriyaning Oʻzbekiston litosferasini har xil miqyosda – mikro (tog’ jinslarini namunasi)dan tortib makro darajagacha, mineral xom ashyoning yangi konlarini bashorat qilish uchun litosferada fazoviy tarqalish qonuniyatlarini aniqlash maqsadida qatlamlar va yirikroq geologik tuzilmalarni majmuaviy tadqiqot usullari bilan o’rganish hisoblanadi.

Asosiy vazifalar

  • Geologik va geofizik usullar majmuasidan foydalangan holda ruda konlari mintaqalarining chuqur strukturasini o’rganish;
  • Geologik obyektlarni geotermik tadqiqotlar. Tog’ jinslarining termofizik xossalarini va ularning boshqa petrofizik xossalari bilan bog’liqligini o’rganish;
  • Litosferaning chuqur tuzilmalari evolyutsiyasi dinamikasining xususiyatlarini aniqlash;
  • Mohorovichich chegarasining relyef morfologiyasini va uning litosferaning yuqori va past tezlikdagi ob’ektlari bilan aloqasini o’rganish;
  • Geologiya sanoat obyektlarida xavfli geologik jarayonlarning seysmik monitoringi;
  • Geologik ob’ektlarning chuqur tuzilishi xususiyatlarini o’rganish.

Respublikamizning butun hududi chuqur seysmik zondlashning geofizik profillari tarmogʻi, shuningdek, turli masshtabdagi gravimagnit tadqiqotlari – mintaqaviy (1000000, 500000) dan mahalliy (50000, 10000)gacha boʻlgan tarmoqlar bilan qoplangan.

Oʻzbekistonning ruda konlarida kompleks geofizik tadqiqotlar olib borilmoqda, buning natijasida litosferaning chuqur tuzilmalari evolyutsiyasi dinamikasining xususiyatlari aniqlandi; Mohorovichich chegarasining relyef morfologiyasi va uning litosferaning yuqori va past tezlikli ob’ektlari bilan aloqasi.

Geologik va geofizik tadqiqotlar asosida beshta asosiy ruda-magmatik kontsentrlari aniqlangan:1. Markaziy Qizilqum; 2. Chotqol-Kuraminskiy; 3. Nurota; 4. Sultonuvay; 5. Janubi-g‘arbiy Hisor.

Integratsiyalashgan modellarni yaratish metodologiyasi ishlab chiqildi va sinovdan o’tkazildi, u ikkita ketma-ket bosqichni o’z ichiga oladi:
a) kompleks geologik va geofizik ma’lumotlarni tahlil qilish metodologiyasi, chuqur seysmik zondlashning potentsial maydonlari va profillarini talqin qilish; b) ArcGIS da birlashtirilgan interaktiv 3-D modelini yaratish metodologiyasi (masofaviy zondlash materiallari bilan birgalikda). Bosqichlarning har biri batafsilroq kichik bosqichlarga bo’lingan.
Murakkab metodologiya asosida Markaziy Qizilqum ruda-magmatik kontsentrining uch o‘lchovli fazoviy dinamik modeli yaratildi, unda fazoviy tahlil va geomodellashtirishning zamonaviy usullaridan foydalangan holda chuqur tuzulishlarning joylashuvi, ob’ektlar va hodisalar o‘rtasidagi munosabatlar kompleks tahlil qilindi. Muruntov va Qizilqum konlaridagi yangi konlarni qidirish prognozi ishlab chiqilgan.
Respublikamiz hududidagi issiqlik oqimining anomaliyalarini tavsiflovchi bir qator xaritalar yaratilgan (sertifikat No BGU 00339), haroratlar va ularning gradientlarini taqsimlash, bu esa er qobig’ining turli darajalarida issiqlik maydonlari va issiqlik anomaliyalarining asosiy xususiyatlarini ochib berishga imkon berdi. 2019 yildan boshlab GQI №284 «Qizilqum, Hisor, Olmaliq-Angren mintaqalarining geotyermal anomaliyalarini geofizik o‘rganish, ularning konturlarini aniqlash maqsadida, past-va yuqori potensialli geotyermal enyergiya manbalarini ishlatish bo‘yicha ilmiy-amaliy tavsiyanomalar ishlab chiqish» ilmiy tadqiqot mavzusidaga ishlari olib borilmoqda.
Seysmik tadqiqotlarning soʻnggi natijalarini hisobga olgan holda Oʻzbekistonning gravitatsion maydoni va Mohorovichich yuzasining raqamli xaritalari tuzuldi. Ularning tahlili geologiya va seysmologiyaning nazariy masalalarini hal qilish bilan bir qatorda amaliy vazifalarni – yer qobig’ining chuqur tuzilishi va uning yuqori gorizontlari tuzilishi o’rtasidagi bog’liqlikni tekshirish imkonini beradi.
Nurota mintaqasidagi foydali qazilmalar konlarining integratsiyalashgan bashoratli xaritasi yaratilgan bo‘lib, shuningdek, mezozoygacha boʻlgan fundamenti yuzasining chuqur izogipsilari, intruziyalar konturlari va potensial konlar boʻyicha ularning koʻmilgan kengaytmalari, oltin va oltin-kumush minerallashuvining yangi prognoz maydonlari kiritilgan.

Yutuqlarni joriy qilinganligi. Tog’ jins namunalarida sodir bo’ladigan perkolyatsiya jarayonlarini hisoblash dasturi ishlab chiqilgan va patentlangan (“Percolationcheck” dasturiy mahsuloti uchun sertifikat 2006 yil 24 noyabrdagi DGU 01170-son). Ushbu tadqiqotlar mikro darajada aniqlangan noyob moddalarni yanada kengroq miqyosda qidirish uchun yaxshi nazariy va amaliy asosdir.Shuningdek, laboratoriyada Wolfram Mathematica7 dasturlash tilida kompyuter dasturi ishlab chiqilgan bo‘lib, u seysmik P, S to‘lqinlarni seysmik qabul qiluvchilarning gorizontal o‘qlarini nazariy aylantirish orqali matematik modellashtirish yo‘li bilan ajratish imkonini beradi.Usul seysmogrammada P va S to’lqinlarining boshlanishini aniqlash imkoniyatini yaxshilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining “P-S ajratish” DGU04477-son va “3D P-S ajratish” DGU05454-sonli dasturiy mahsulotiga sertifikatlar olindi.

pat_lit_1
pat_lit_2
pat_lit_3
pat_lit_4

Chet el aloqalari

Laboratoriya xalqaro hamkorlikni faol rivojlantirmoqda – 2013-yilda Yaponiyaning JICA xalqaro agentligidan asbob-uskunalar va dasturiy ta’minot uchun grant olindi. Yosh mutaxassislarni ArcGIS-10.1 dasturiy majmuasida ishlash uchun uch bosqichli o‘qitish amalga oshirildi. Imzolangan memorandum doirasida 2012-2017 yillarda Per va Mari Kyuri universiteti (Parij, Fransiya) geologlari, geofiziklari va tektonistlari bilan geologik-geofizik dala ekspeditsiyalari amalga oshirildi. Laboratoriya xodimlari qoʻshma xalqaro tadqiqot va konferentsiyalarda faol ishtirok etib keladilar.

Universitetlar bilan aloqa

Laboratoriyada bilimlar uzluksizligi va tajribani keksa avloddan yosh olimlarga o‘tkazish an’analariga rioya qilingan. Respublikamizdagi Geologiya fanlari universiteti, M.Ulug’bek nomidagi Milliy universiteti va Toshkent davlat texnika universitetlarida tajribaga ega geofizik hodinlarimiz ma’ruzalar o‘qiydi. Yosh olimlar ishtirokida eng qiziqarli mavzular bo‘yicha seminarlar o‘tkazilmoqda.

Sanoat tashkilotlari bilan aloqa

Laboratoriya, birinchi navbatda, Seysmologiya instituti bilan intensiv aloqalarni o’rnatadi: xalqaro grantlar doirasida qo‘shma tadqiqotlar olib borilmoqda, xususan, STSU granti amalga oshirildi. 2010-yildan buyon laboratoriya Neft va gaz instituti – NGGI olimlari bilan faol hamkorlik qilib kelmoqda – “Darius” xalqaro dasturi doirasida Hisor viloyatida qoʻshma ekskursiyalar va tadqiqotlar olib borilmoqda, ular birgalikda foydalanish uchun hududlarni tanlab olishdan iborat. “Navoiy kon-metallurgiya kompaniyasi” AJ va X.M.Abdullaev nomidagi Geologiya va geofizika instituti oʻrtasida 2020-2024-yillarda geologiya fanini rivojlantirish boʻyicha “Yoʻl xaritasi”ga koʻra, G’arbiy Tamditauning tanlangan istiqbolli hududlarida geofizik tadqiqotlar2023-yilda amalga oshiriladi.